Praca fizyczna jest dla organizmu bardzo dużym obciążeniem. Dlatego obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom tzw. posiłków profilaktycznych, zwanych inaczej regeneracyjnymi. Kto i kiedy powinien je otrzymać? Podpowiadamy!
Posiłki profilaktyczne – czym są i kto ma do nich prawo?
Posiłki profilaktyczne dla pracowników przyznawane są w zakładach pracy, w których panują warunki szczególnie uciążliwe. Mowa tutaj zwłaszcza o górnictwie, energetyce, leśnictwie, hutnictwie, przemyśle czy budownictwie. To właśnie w tych branżach pracownicy muszą każdego dnia mierzyć się z czynnikami niekorzystnie wpływającymi na ich zdrowie. Można podzielić je na czynniki determinowane: siłami natury i procesami technologicznymi.
Czym dokładnie jest posiłek profilaktyczny? Przez pojęcie to rozumie się jeden ciepły posiłek w spełniający konkretne normy związane z wartością energetyczną oraz procentową zawartością węglowodanów, tłuszczów i białka. Posiłki mogą wydawane w zakładowej stołówce, dostarczane przez firmę cateringową albo wręczane pracownikom jako pakowany lunch z możliwością odgrzania. To, która forma posiłku będzie odpowiednia zależy w dużej mierze od lokalizacji zakładu pracy i związanych z tym ograniczeń.
Aby dowiedzieć się więcej na temat posiłków profilaktycznych, sprawdźmy, co mówi o nich „Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów”.
Zasady przyznawania posiłków profilaktycznych – rozporządzenie
Posiłki regeneracyjne dokładnie określa „Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów”. Według zapisów zawartych w tym dokumencie, zadaniem posiłku profilaktycznego jest regeneracja organizmu po wykonaniu ciężkiej pracy. Musi mieć od jednak określoną formę – nie może być to zwykła przekąska, np. ciastko, chipsy czy czekolada. Posiłkiem profilaktycznym nazywa się danie, które:
- zawiera ok. 50–55% węglowodanów, 30–35% tłuszczów, 15% białek,
- ma wartość kaloryczną ok. 1000 kcal.
Posiłki profilaktyczne powinny być wydawane w trakcie regulaminowych przerw w pracy, czyli po 3–4 godzinach od jej rozpoczęcia. W niektórych zakładach pracy rozdawanie posiłków jest utrudnione lub niemożliwe. Co w takiej sytuacji? Ustawodawca nie przewiduje ekwiwalentów pieniężnych za posiłki i napoje. Pracodawca ma więc obowiązek zapewnić pracownikom możliwość korzystania z posiłków w punktach gastronomicznych lub przyrządzania ich we własnym zakresie z otrzymanych produktów. Warto dodać, że powinnością zakładu pracy jest również zagwarantowanie odpowiednich warunków higienicznosanitarnych, jeśli chodzi zarówno o przyrządzanie dań, jak i ich spożywanie.
Rodzaje prac uprawniających do posiłków profilaktycznych
Komu przysługuje posiłek profilaktyczny? Dokładne informacje na ten temat zawarte są we wspomnianej wcześniej ustawie. Według niej uprawnieni do posiłków regeneracyjnych są pracownicy, którzy podczas pracy są narażeni na duży wydatek energetyczny – w ciągu jednej zmiany wydatkują oni:
- ponad 2000 kcal (mężczyźni), 1100 kcal (kobiety),
- powyżej 1500 kcal (mężczyźni), 1000 kcal (kobiety) – dotyczy prac wykonywanych w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie temperatura utrzymuje się poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
- powyżej 1500 kcal (mężczyźni), 1000 kcal (kobiety) – dotyczy prac na otwartej przestrzeni w okresie zimowym (1 listopada – 31 marca),
Posiłki profilaktyczne przysługują również osobom pracującym pod ziemią oraz pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych bądź innych zdarzeń losowych.
Posiłki profilaktyczne – ustawa a rzeczywistość
Zawarte w ustawie wytyczne względem kaloryczności i makroskładników zawartych w posiłkach profilaktycznych są wyłącznie wskazówką – niezbędnym minimum, jakiego muszą przestrzegać pracodawcy. Oznacza to, że wydawane posiłki mogą być bardziej kaloryczne i mieć nieco inne wartości makroskładników. Najczęściej szczegóły dotyczące posiłków ustalane są z organizacjami związkowymi działającymi przy danym zakładzie pracy lub z przedstawicielami pracowników. W ten sposób można znaleźć optymalne rozwiązanie, które będzie najbardziej satysfakcjonujące.
Chcąc zadbać o zdrowie i wydajność pracowników, warto skorzystać z pomocy dietetyka w firmie. Wykłady i indywidualne konsultacje ze specjalistą są świetną okazją do nauki odpowiedzialnego i zdrowego żywienia.
Zasady wydawania i korzystania z posiłków profilaktycznych
Posiłki profilaktyczne powstały z myślą o pracownikach, którzy wydatkują mnóstwo energii podczas codziennej pracy. Potężny wysiłek fizyczny, stres i niekorzystne warunki panujące w otoczeniu przekładają się na osłabienie ciała, wzrost podatności na choroby oraz ogólne pogorszenie stanu zdrowia. Posiłki profilaktyczne pozwalają zregenerować się pracownikom. Dzięki nim odzyskują energię do działania.
Wymienione wcześniej zasady wydawania posiłków profilaktycznych określają dokładnie, komu przysługują – pracownikom, którzy wykonują prace związane z wysiłkiem fizycznym, którego następstwem jest poważny wydatek energetyczny na poziomie 2000 kcal dla mężczyzn i 1000 kcal dla kobiet. Skąd jednak wiadomo, ile pracownicy spalają kalorii podczas pracy?
Jak obliczyć wydatek energetyczny pracownika?
Tworząc stanowiska pracy, zwłaszcza te opierające się na wzmożonej aktywności fizycznej, warto od razu przeprowadzić obliczenia, które pozwolą ustalić, ile kalorii spalają pracownicy w trakcie dnia pracy.
Wyliczenie wydatku energetycznego powinno obejmować nie tylko stanowiska obejmujące pracę fizyczną, lecz także narażone na obciążenie statyczne (praca w niewygodnej pozycji, wpływająca niekorzystanie na dane grupy mięśni) oraz jednostajność wykonywanych obowiązków (praca, w której angażowane są niezmiennie te same grupy mięśniowe).
Metody stosowane do obliczania wydatku energetycznego:
- Kalorymetria – wykorzystuje liczniki gazowe, maski z wentylami i analizatory gazów, które pozwalają wykonać pomiary wskaźnikowe wymiany gazowej – wentylacji płuc i zużycia tlenu.
- Fizjologiczna – polega na badaniu wskaźników fizjologicznych, takich jak wzrost temperatury ciała, ciśnienia krwi czy pracy układu oddechowego – parametrów ciała, które reagują na zwiększony wysiłek.
- Tabelaryczna – do pomiaru wydatku energetycznego wykorzystuje tabele G. Lehmanna. To bardzo skrupulatna metoda, która skupia się na analizie czasu pracy, pozycji przyjmowanych podczas wykonywania zadań oraz na najczęściej używanych grupach mięśni.
Badanie wydatku energetycznego przeprowadza specjalista BHP. Pracodawca może także wykonać je samodzielnie, bazując na materiałach wydawanych przez instytucje powiązane z medycyną pracy i ochroną pracy.
Napoje profilaktyczne – co warto o nich wiedzieć?
Posiłki profilaktyczne są niezwykle ważne, ale nie mniejsze znaczenie mają napoje regeneracyjne. Te powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całego dnia pracy. Rodzaj napojów uzależniony jest od pory roku i temperatury, jaka panuje na danym stanowisku. Ciepłe napoje, takie jak kawa i herbata powinny być dostarczane zwłaszcza zimą oraz w miejscach pracy, gdzie panuje zimny mikroklimat. Natomiast przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, na otwartej przestrzeni oraz przy wysokich temperaturach, powyżej 25°C należy zadbać o chłodne napoje, najlepiej wodę.
