Niektórzy po kryzysie podnoszą się szybciej, inni zostają w miejscu na dłużej – dlaczego tak się dzieje? Właśnie w takich momentach widać, jak ogromne znaczenie ma coś, co w świecie zawodowych deadline’ów i presji wyników zyskuje coraz większą uwagę – rezyliencja. To nie modny slogan z LinkedIna, tylko konkretna umiejętność, która może realnie zmienić sposób, w jaki reagujesz na stres. Czym dokładnie jest rezyliencja w pracy i czy można ją wytrenować jak mięsień?
Co to jest rezyliencja?
Rezyliencja (ang. resilience) to koncepcja psychologiczna opisująca zdolność jednostki do adaptacji i powrotu do równowagi po doświadczeniu trudności, stresu lub traumy. Nie oznacza to braku odczuwania negatywnych emocji, lecz umiejętność ich konstruktywnego przetwarzania i wykorzystania w procesie adaptacyjnym.
Według definicji przedstawionej w artykule opublikowanym w Psychiatrii Polskiej, rezyliencja jest rozumiana jako „dynamiczny proces odzwierciedlający względnie dobre przystosowanie się jednostki mimo doświadczanych przez nią zagrożeń lub traumatycznych przeżyć” . Oznacza to, że rezyliencja nie jest stałą cechą, lecz procesem, który może się rozwijać i zmieniać w zależności od doświadczeń życiowych oraz wsparcia społecznego.
W praktyce, osoby wykazujące wysoką rezyliencję potrafią efektywnie radzić sobie z przeciwnościami, wykorzystując zarówno wewnętrzne zasoby, jak i wsparcie otoczenia. Charakteryzują się one elastycznością w myśleniu, zdolnością do utrzymania pozytywnego nastawienia oraz umiejętnością uczenia się na podstawie doświadczeń.
Na czym polega koncepcja resilience?
Koncepcja resilience (rezyliencji) polega na zdolności jednostki do przetrwania, adaptacji i rozwoju mimo doświadczania przeciwności, stresu, traumy czy trudnych zmian życiowych. To dynamiczny proces, a nie wrodzona cecha – oznacza, że rezyliencja może się rozwijać i zmieniać w czasie, zależnie od sytuacji, zasobów i wsparcia społecznego.
- Adaptacja do trudności – osoby rezylientne nie unikają stresu, ale potrafią się do niego dostosować i znaleźć sposób, aby działać pomimo trudności.
- Powrót do równowagi – po kryzysie, załamaniu czy niepowodzeniu człowiek wraca do poprzedniego poziomu funkcjonowania – czasem nawet silniejszy.
- Elastyczność psychiczna – zdolność do zmiany perspektywy, myślenia i podejścia w zależności od kontekstu i wyzwań.
- Konstruktywne strategie radzenia sobie – zamiast ucieczki w zaprzeczanie lub wyparcie, pojawia się refleksja, szukanie wsparcia, działanie.
- Oparcie na zasobach – resilience opiera się na wewnętrznych zasobach (poczuciu sensu, samoświadomości, samoocenie) i zewnętrznych (relacjach, wsparciu społecznym, środowisku pracy).
Jak to wytłumaczyć na przykładzie? Wyobraź sobie dwie osoby, które tracą pracę. Jedna załamuje się i długo nie podejmuje żadnych działań. Druga – mimo stresu – zaczyna szukać rozwiązań, uczy się nowych rzeczy, angażuje w networking. Ta druga wykorzystuje mechanizmy resilience – nie dlatego, że „ma lepszy charakter”, ale dlatego, że potrafi się zaadaptować i sięga po zasoby, które pomagają przetrwać.
Co kształtuje rezyliencję w człowieku?
Rezyliencja, czyli zdolność do adaptacji i powrotu do równowagi po trudnych doświadczeniach, kształtowana jest przez szereg czynników psychologicznych, społecznych i biologicznych. Jakie kluczowe czynniki wpływają na jej rozwój?
1. Relacje społeczne
Silne, wspierające więzi z innymi ludźmi to jeden z najważniejszych filarów rezyliencji. Bliscy, przyjaciele, współpracownicy czy mentorzy mogą pomóc w zredukowaniu stresu i spojrzeniu na sytuację z innej perspektywy.
Dzięki relacjom społecznym człowiek czuje się bezpieczniej, ma większą motywację do działania i łatwiej radzi sobie z trudnymi emocjami. Dobre relacje to także źródło informacji, inspiracji i praktycznej pomocy w kryzysowych momentach.
2. Cechy osobowościowe
Osoby rezylientne zwykle cechuje optymizm, poczucie wpływu na swoje życie i wiara we własne możliwości. Nie oznacza to braku wątpliwości, ale umiejętność patrzenia na sytuacje problemowe z perspektywy wyzwania, a nie zagrożenia.
Taka postawa sprzyja podejmowaniu działań zamiast wycofywania się czy unikania problemów. Cechy te można rozwijać poprzez autorefleksję, trening uważności i pracę nad samooceną.
3. Umiejętności poznawcze i emocjonalne
Rezyliencja opiera się w dużej mierze na tym, jak radzisz sobie ze swoimi emocjami i jak interpretujesz rzeczywistość. Osoby z rozwiniętą rezyliencją potrafią zatrzymać się w emocjach, zrozumieć je i wykorzystać jako wskazówki, a nie jako hamulec.
Umiejętność przekształcania myśli („to nie porażka, to lekcja”) pozwala odzyskać sprawczość i kontrolę. Właśnie ta elastyczność w myśleniu i emocjonalna równowaga decydują o skuteczności działania w stresie.
4. Doświadczenia życiowe
Przeszłe trudności – jeśli zostały przepracowane – mogą budować odporność psychiczną i uczyć strategii radzenia sobie. Osoba, która przeszła przez kryzysy i poradziła sobie z nimi, ma większą szansę, aby w przyszłości zachować spokój i elastyczność.
Ważne jest jednak nie tylko „ile” się przeżyło, ale też w jaki sposób – czy ktoś miał wsparcie, czy wyciągnął wnioski. Doświadczenie może być źródłem siły albo obciążeniem – zależnie od kontekstu.
5. Czynniki biologiczne i środowiskowe
Na poziomie biologicznym niektóre osoby mają większą naturalną odporność na stres. Wynika to głównie z genów, temperamentu lub neurochemii mózgu. Jednak to środowisko – zwłaszcza dzieciństwo i okres dojrzewania – odgrywa decydującą rolę w kształtowaniu rezyliencji. Stabilne otoczenie, dostęp do edukacji i bezpieczeństwa emocjonalnego wspierają rozwój zdrowych strategii adaptacyjnych.
Człowiek zanurzony w wspierającym środowisku ma więcej narzędzi, aby sobie radzić – i większe szanse na odbudowę po kryzysie.
Jak rezyliencja może pomóc w pracy?
Rezyliencja to dziś jedna z najbardziej pożądanych kompetencji miękkich w środowisku zawodowym – zwłaszcza z perspektywy działu HR. Wysoka odporność psychiczna u pracowników przekłada się na stabilność zespołów, większe zaangażowanie oraz skuteczniejsze zarządzanie stresem i zmianą.
Według raportu Aon Global Wellbeing Report 2022: organizacje rozwijające rezyliencję pracowników odnotowują 45% wyższą efektywność zespołów, a także 39% wyższy poziom satysfakcji z pracy. To liczby, za którymi stoją konkretne działania.
Rozwijanie tej cechy w firmie wymaga czegoś więcej niż ogólnych benefitów. Rezyliencja rośnie tam, gdzie pracownicy mają poczucie wpływu, czują się częścią zespołu i wiedzą, że mogą liczyć na wsparcie i zrozumienie.
Dlatego HR powinien koncentrować się na wdrażaniu działań wspierających relacje, regenerację i zdrowy rytm pracy – a nie tylko „benefitowej checklisty”.
Dobrze zaprojektowane aktywności, takie jak:
- wspólne śniadania firmowe,
- eventy prozdrowotne,
- warsztaty wspierające dobrostan psychiczny,
mogą realnie wpłynąć na integrację zespołu, kreatywność i codzienny komfort pracy. To właśnie poczucie przynależności, bezpieczeństwa i wspólnoty – a nie dodatkowy dzień wolny raz na kwartał – sprzyja budowaniu odporności psychicznej.
Tego typu programy projektuje Better Workplace, tworząc środowiska, które wspierają odporność psychiczną i relacje w zespole – nie przez przypadkowe działania, ale przez przemyślaną strategię, dopasowaną do potrzeb konkretnej firmy.
Co jeszcze może zrobić HR, aby budować rezyliencję?
- Uczyć zarządzania emocjami i stresem – nie tylko przez szkolenia, ale także przez codzienne praktyki i komunikację menedżerską. Krótkie mikrotreningi czy webinary z psychologami potrafią zmienić sposób reagowania pracowników na napięcie.
- Promować elastyczność i autonomię – pracownik, który ma wpływ na sposób realizowania zadań, szybciej odzyskuje równowagę w trudnych momentach. To m.in. elastyczny czas pracy, ale też kultura zaufania.
- Pomagać liderom w rozwijaniu kompetencji wspierających (np. empatyczna komunikacja, zarządzanie kryzysem) – bo to właśnie przełożeni często modelują zachowania związane z odpornością psychiczną.
- Budować kulturę feedbacku i otwartości – środowisko, w którym można mówić o trudnych emocjach czy błędach bez obaw, sprzyja rozwojowi wewnętrznych zasobów i uczeniu się z doświadczeń.
- Zadbać o systemowe wsparcie psychologiczne – np. w formie dostępnych konsultacji, infolinii czy współpracy z psychologami, które mogą być nieocenionym wsparciem w kryzysowych momentach.
Jak ćwiczyć rezyliencję w pracy?
Rezyliencja nie jest cechą wrodzoną – to umiejętność, którą można systematycznie rozwijać. W środowisku zawodowym oznacza to przede wszystkim wypracowanie nawyków, które pomagają zachować elastyczność, spokój i zaangażowanie nawet w obliczu trudnych sytuacji. Zarówno indywidualni pracownicy, jak i działy HR mogą podejmować konkretne działania wzmacniające odporność psychiczną.
1. Wzmacnianie samoświadomości i refleksji
Regularna autorefleksja – np. w formie krótkiego podsumowania dnia, dziennika emocji czy rozmowy z mentorem – pozwala lepiej rozumieć własne reakcje i identyfikować źródła stresu. Świadomy pracownik szybciej zauważa, kiedy traci równowagę i wie, co mu pomaga wrócić do balansu.
Przykład do wdrożenia przez HR
- Programy mentoringowe, indywidualne sesje coachingowe lub proste ćwiczenia refleksyjne dostępne w intranecie czy na platformie rozwojowej.
2. Uczenie się radzenia sobie z porażką
Porażka to niekoniecznie koniec – może być punktem wyjścia. Osoby rezylientne potrafią wyciągać wnioski z trudnych doświadczeń bez nadmiernego obwiniania się. Kluczowe są tu: dystans, konstruktywny feedback i wspierające środowisko, w którym nie trzeba udawać „niezniszczalnego”.
Co może zrobić HR?
- Wprowadzić kulturę uczenia się – np. regularne sesje „lessons learned” po zakończeniu projektów lub spotkania, na których dzieli się nie tylko sukcesami, ale i trudnościami.
3. Wzmacnianie relacji i zaufania w zespole
Rezyliencja buduje się też dzięki innym – dlatego warto pielęgnować relacje, które dają wsparcie i bezpieczeństwo. Praca zespołowa, otwarta komunikacja, przestrzeń do rozmowy „po ludzku” – to nie tylko miłe dodatki, ale fundament zdrowej kultury organizacyjnej.
Co może zaproponować HR?
- Cykl mikroeventów wspierających integrację, np. śniadania zespołowe, warsztaty budujące zaufanie, działania angażujące całe działy. Właśnie takie rozwiązania oferuje Better Workplace, tworząc przemyślane, regularne działania sprzyjające relacjom.
4. Zarządzanie energią i regeneracją
Bez energii nie ma odporności. Kluczowe jest więc nie tylko zarządzanie czasem, ale również odpoczynkiem, emocjami i uważnością. Pracownicy, którzy uczą się planować swoje zasoby, są mniej podatni na przeciążenie i szybciej wracają do formy po kryzysie.
Działania możliwe do wdrożenia przez HR:
- Wprowadzenie przerw regeneracyjnych, dostęp do stref relaksu, promowanie elastycznych form pracy i edukacja z zakresu higieny cyfrowej.
5. Ćwiczenie elastyczności poznawczej
Rezylientna osoba potrafi spojrzeć na problem z różnych perspektyw, zmieniać podejście i dostosowywać strategię działania. To umiejętność niezwykle przydatna w pracy projektowej, w sytuacjach zmiany, a także w kontaktach z klientami.
