Ostracyzm w miejscu pracy to zjawisko, które coraz częściej pojawia się w rozmowach HR-owców, choć bywa trudne do uchwycenia. Wykluczenie z zespołu, ignorowanie pracownika, brak informacji czy celowe pomijanie w decyzjach – to nie tylko nieetyczne praktyki, ale też realne zagrożenie dla zdrowia psychicznego pracownika i atmosfery w firmie.
Co to jest ostracyzm?
Ostracyzm – co to właściwie oznacza? W najprostszym ujęciu to forma społecznego wykluczenia. Nazwa pochodzi od greckiego słowa ostrakon, które oznaczało skorupę naczynia glinianego. W starożytnych Atenach na takich skorupach (ostrakach) obywatele zapisywali imię osoby, którą chcieli usunąć z życia publicznego – czyli poddać tzw. ostracyzmowi. Jeśli dana osoba otrzymała wystarczającą liczbę głosów, była skazywana na 10 lat wygnania, bez konfiskaty majątku czy utraty praw obywatelskich. Mechanizm ten miał na celu zapobieganie tyranii i eliminowanie osób, które mogły zagrażać demokracji.
W kontekście zawodowym ostracyzm oznacza to ignorowanie pracownika w pracy, pomijanie go w komunikacji, projektach czy spotkaniach. Nie musi to być agresywne czy otwarcie wrogie – wręcz przeciwnie. Ostracyzm często działa po cichu, jest subtelny, ale jego wpływ bywa druzgocący.
Jak rozpoznać ostracyzm w pracy?
Dla działu HR kluczowe jest szybkie rozpoznanie sygnałów, które mogą świadczyć o wykluczeniu w pracy. Oto typowe objawy:
- pracownik nie jest zapraszany na spotkania zespołowe.
- jego opinie są ignorowane lub bagatelizowane.
- nikt nie angażuje go w nieformalne rozmowy.
- nie dostaje informacji potrzebnych do wykonania zadań.
- inni unikają kontaktu wzrokowego lub fizycznej obecności.
Ostracyzm w pracy nie zawsze wynika z konfliktu – bywa efektem stereotypów, plotek, błędów komunikacyjnych lub celowego działania jednej osoby. Osoby poddawane ostracyzmowi rzadko zgłaszają taki fakt do działu HR czy do swojego menedżera. Często taka sytuacja kończy się po prostu odejście z pracy, a gdy przyczyna wychodzi podczas Exit interview to jest już zbyt późno na interwencję i zmianę decyzji. Dlatego nie należy czekać a obserwować i samodzielnie wyciągać wnioski na temat występowanie takich praktyk w organizacji.
Jakie są skutki ostracyzmu w miejscu pracy?
Długotrwałe ignorowanie pracownika w pracy prowadzi do poważnych konsekwencji:
- Spadek zaangażowania – wykluczony pracownik przestaje czuć więź z firmą. Zaangażowanie w swoją pracę jest kluczowym elementem wpływającym na jej efekty, często nawet istotniejszym niż kompetencje twarde. Ostracyzm może zatem blokować potencjał naprawdę zdolnych pracowników i sprawiać, że ich wkład w rozwój organizacji jest mniejszy niż mógłby być.
- Problemy zdrowotne – stres, wypalenie zawodowe, obniżona samoocena to naturalne zjawiska, gdy pracownik widzi, że jest wykluczany.
- Wzrost rotacji – osoba dotknięta ostracyzmem częściej myśli o odejściu. Jeśli rotacja pracowników w zespole jest duża warto analizować różne przyczyny takiego stanu rzeczy. Ostracyzm może być jednym z powodów. Częste zmiany pracowników w danym dziale lub na określonym stanowisku pociągają za sobą prawdziwą lawinę niekorzystnych konsekwencji – kosztowne rekrutacje, brak ciągłości pracy, kosztowne wdrożenia itd.
- Zła atmosfera w zespole – ostracyzm może być „zaraźliwy”, jeśli nie zostanie zatrzymany. Wykluczenie konkretnej osoby może przełożyć się na nieporozumienia między pracownikami różnych działów. Co więcej przyzwolenie na takie praktyki sprawia, że kolejne osoby mogą być poddane ostracyzmowi.
- Straty wizerunkowe – osoba cierpiąca z powodu ostracyzmu będzie negatywnie postrzegać firmę w której do tego doszło i może dać upust swoim emocjom jako pracownik albo później już po ustaniu stosunku pracy i zatrudnieniu gdzie indziej. Negatywne postrzeganie pracodawcy przez osobę będącą ofiarą ostracyzmu może zniweczyć wieloletnie wysiłki w zakresie employer branding. Wystarczy że historii takiego pracownika trafi do mediów społecznościowych – nawet anonimowo.
Dla HR to sygnał alarmowy – zdrowa kultura organizacyjna nie może tolerować cichej dyskryminacji. Warto zdawać sobie sprawę ze wszystkich negatywnych następstw, jakie niesie ostracyzm. Przeciwdziałanie zjawisku powinno być ważną kwestią dla całej firmy.
Jak reagować na ostracyzm w pracy?
Działy HR powinny być przygotowane na przeciwdziałanie ostracyzmowi. Oto konkretne kroki:
- Zbieranie informacji – zanim podejmiesz działania, porozmawiaj dyskretnie z zaangażowanymi osobami. Zadbaj o anonimowość i zaufanie.
- Szkolenia z komunikacji i empatii – edukacja zespołu pomaga uświadomić, że ignorowanie też jest formą przemocy.
- Wzmocnienie roli liderów zespołu – menedżer powinien być pierwszą linią obrony przed ostracyzmem.
- Wdrożenie kanałów zgłaszania nadużyć – pracownicy muszą mieć bezpieczną przestrzeń do mówienia o takich sytuacjach.
- Reagowanie bez zwłoki – każda zgłoszona lub wykryta sytuacja musi być potraktowana poważnie i zakończona konkretnym działaniem.
Gdy problem jest znany należy podjąć działania adekwatne do konkretnej sytuacji. Ich zakres i kierunek powinien być dopasowany do realnych potrzeb. Przydatne mogą być rozmowy indywidualne z konkretnymi pracownikami, a w skrajnych sytuacjach także upomnienia, nagany czy zmiany personalne – odejścia z firmy czy przeniesienie pracowników do innego działu czy innego zespołu.
Ostracyzm w pracy – jak zapobiegać?
Zapobieganie problemem jest zazwyczaj bardziej efektywne niż gaszenie pożarów, gdy już się rozprzestrzenią. Co zatem robić, żeby nie występował ostracyzm w miejscu pracy?
Na pewno istotnym czynnikiem jest integracja pracowników. Gdy pracownicy mają okazje do nieformalnych rozmów, a forma tworzy odpowiednie środowisko do tego, aby ludzie się poznawali i podtrzymywali relacje, można liczyć na to, że zmaleje szansa na to, że ktoś będzie wykluczony. Jeśli szukasz inspiracji w tej kwestii koniecznie przeczytaj 10 sposobów na udaną integrację firmową.
Niemniej ważne może być zarządzanie różnorodnością w organizacji. Świadoma, przemyślana polityka w tym obszarze zmniejsza prawdopodobieństwo dyskryminacji i właśnie ostracyzmu ze względu na wiek, płeć, kolor skóry czy poglądy polityczne.
Podsumowanie
Ostracyzm w pracy to zjawisko trudne do wykrycia, ale bardzo szkodliwe. Jako dział HR masz realny wpływ na to, czy wykluczenie w pracy będzie marginalnym przypadkiem, czy rozleje się na cały zespół. Szybka reakcja, edukacja i budowanie kultury otwartości to najlepsze narzędzia, by chronić pracowników przed cichą formą przemocy, jaką jest ignorowanie w pracy.
