Mobbing w pracy – definicja, przykłady, skutki i rodzaje

Współczesne miejsca pracy stanowią środowisko pełne wyzwań, w którym różnorodność charakterów i osobowości może prowadzić do konfliktów. Kiedy napięcia przekształcają się w systematyczne, wrogie działania skierowane przeciwko jednemu pracownikowi, mówimy o mobbingu. Jest to złożone i szkodliwe zjawisko, mogące przyjmować różne formy, zarówno jawne, jak i ukryte. Celem poniższego artykułu jest przybliżenie problemu mobbingu w miejscu pracy, jego różnych form oraz konsekwencji dla pracownika i organizacji. Wskazujemy również, jak przeciwdziałać mobbingowi.

Mobbing w pracy – co to jest?

Słowo „mobbing” pochodzi od angielskiego terminu mob, oznaczającego tłum. W kontekście miejsca pracy, można stwierdzić, że mobbing to systematyczne nękanie i dręczenie pracownika przez jednego lub więcej współpracowników.

W polskim prawie szczegółowa definicja mobbingu została uwzględniona w Kodeksie Pracy, w art. 94[3]. Według ustawy mobbing oznacza: „działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, prowadzące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszanie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników„.

Podstawowym celem mobbingu jest najczęściej upokorzenie ofiary, osłabienie jej pozycji zawodowej, a w skrajnych przypadkach nawet zmuszenie do rezygnacji z pracy. Co to jest mobbing w praktyce? Przykłady to zarówno te jawne, brutalne ataki, takie jak krzyki, wyzwiska czy pomówienia, ale również subtelniejsze i ukryte formy dręczenia. Bardziej szczegółowym omówieniem przejawów mobbingu zajmujemy się w dalszej części tekstu.

Rodzaje mobbingu

Mobbing, zawsze szkodliwy i destrukcyjny, może przybierać różne oblicza w zależności od źródła i kierunku jego stosowania. Warto poznać główne rodzaje mobbingu i ich charakterystykę:

• Mobbing poziomy – ten rodzaj mobbingu zachodzi między osobami pracującymi na tych samych stanowiskach lub mającymi zbliżony poziom odpowiedzialności. Przykłady to konkurencja między pracownikami, chęć wywyższenia się kosztem innych czy też tworzenie klik i wykluczanie z nich pewnych osób.
• Mobbing pionowy – w tym przypadku mamy do czynienia z nękaniem, które zachodzi na linii przełożony-pracownik. Może to być zarówno sytuacja, w której szef stosuje mobbing wobec pracownika, jak i odwrotnie, kiedy to pracownik próbuje zdyskredytować swojego szefa. Niemniej ze względu na mniejszą władzę pracownika, drugi przypadek jest zdecydowanie rzadszy.
• Mobbing ukośny – to stosunkowo najrzadziej występujący rodzaj mobbingu. Zachodzi między pracownikami z różnych działów lub sekcji istniejących w ramach jednej organizacji. Przykłady to utrudnianie pracy poprzez nieprzekazywanie ważnych informacji, tworzenie barier komunikacyjnych czy celowe opóźnianie prac mających wpływ na działania innej osoby czy zespołu.

Mobbing można podzielić również poprzez kryterium jawności. Pod tym względem wyróżnić można mobbing ukryty oraz mobbing jawny.

• Mobbing ukryty – to działania, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się nieszkodliwe lub przypadkowe, jednak w rzeczywistości ich głównym celem jest izolacja i upokorzenie pracownika. Są to zazwyczaj działania subtelne, trudniejsze do zauważenia, a co za tym idzie – udowodnienie mobbingu ukrytego jest zdecydowanie trudniejsze.
• Mobbing jawny – w przeciwieństwie do mobbingu ukrytego, w tym przypadku wszystko jest oczywiste. Mobbing jawny to otwarte ataki na pracownika. Są one bezpośrednie, agresywne i łatwo zauważalne dla otoczenia. To działania, które mają na celu publiczne upokorzenie i zdyskredytowanie pracownika.

Przejawy mobbingu w pracy

Jeśli chodzi o mobbing w pracy przykłady będą zupełnie inne w przypadku mobbingu ukrytego niż jawnego. Dlatego postanowiliśmy osobno wymienić przejawy każdego z tych zjawisk

Przykłady mobbingu ukrytego to:

• Systematyczne pomijanie pracownika podczas dyskusji czy spotkań zespołu
• Ignorowanie opinii i pomysłów pracownika, nawet jeśli są wartościowe
• Rozprzestrzenianie fałszywych plotek na temat danej osoby
• Ukrywanie informacji niezbędnych do wykonania zadania
• Wydzielanie pracownikowi miejsca pracy oddalonego od reszty zespołu, co powoduje jego izolację
• Celowe zadawanie pracownikowi zadań poniżej jego kwalifikacji, aby go zdyskredytować lub zniechęcić
• Zmienianie harmonogramu pracy bez powiadomienia pracownika
• Ustalanie nieoficjalnych spotkań zespołowych, na które nie zaprasza się konkretnego pracownika
• Sugestie lub aluzje dotyczące prywatnego życia pracownika, które mają na celu zakłócenie jego komfortu psychicznego
• Celowe przeszkadzanie w wykonywaniu obowiązków, na przykład poprzez ciągłe zakłócanie koncentracji.

Przykłady mobbingu jawnego to:

• Krzyczenie na pracownika, używanie wulgarnego języka w jego kierunku
• Otwarte krytykowanie i umniejszanie wkładu pracy danej osoby w obecności innych współpracowników
• Publiczne wyśmiewanie pomysłów lub opinii pracownika
• Ośmieszanie wyglądu, sposobu mówienia czy zachowania pracownika w obecności kolegów z pracy
• Fizyczne zastraszanie, popychanie czy inne formy agresji
• Otwarte zagrożenia zwolnieniem, degradacją czy innymi konsekwencjami w miejscu pracy
• Wskazywanie pracownika jako „czarnego barana” w zespole, obwinianie go o błędy całego zespołu
• Wymuszanie na pracowniku wykonywania zadań niezwiązanych z jego obowiązkami, na przykład prywatnych spraw przełożonego.
• Publiczne kwestionowanie kompetencji pracownika bez konstruktywnej krytyki

W przypadku obu form mobbingu w pracy, niezwykle ważne jest, aby pracodawca miał świadomość takich działań i reagował na nie. Ochrona pracowników przed mobbingiem to nie tylko kwestia odpowiedzialności etycznej, ale również prawnej. Warto wiedzieć, jakie są przejawy mobbingu, aby móc skutecznie go identyfikować i przeciwdziałać. Warto również znać skutki tego zjawiska, aby zdać sobie sprawę, jak ważne jest przeciwdziałanie. Skutki te omawiamy w kolejnych akapitach.

Skutki mobbingu w pracy

Mobbing w pracy ma poważne konsekwencje dla zdrowia i samopoczucia pracownika. Skutki mobbingu mogą być zarówno fizyczne, jak i psychiczne, a ich intensywność różni się w zależności od indywidualnej odporności ofiary oraz czasu występowania negatywnych zachowań. Przykładowe, częste konsekwencje poddawania pracownika mobbingowi to:

• Zaburzenia snu i apetytu – osoba doświadczająca mobbingu często ma trudności z zasypianiem z powodu nieustannego napięcia i obaw. Jej apetyt może się zmniejszyć lub zwiększyć, prowadząc do niezdrowych nawyków żywieniowych.
• Problemy z koncentracją – ciągłe narażenie na negatywne działania innych wpływa na zdolność skupienia się, co może przekładać się na niższą wydajność w pracy i życiu codziennym.
• Stres, depresja i lęki – długotrwała ekspozycja na mobbing prowadzi do chronicznego stresu. Może także wywoływać poważniejsze zaburzenia psychiczne, takich jak depresja czy różne formy lęków.
• Obniżenie samooceny – systematyczne umniejszanie, ośmieszanie i izolacja mogą prowadzić do znacznego obniżenia poczucia własnej wartości.
• Zwiększone ryzyko chorób somatycznych – chroniczny stres i negatywne emocje mogą osłabić układ odpornościowy, co zwiększa ryzyko zachorowania na różne schorzenia, takie jak nadciśnienie, czy choroby serca.

Skutki mobbingu odczuwa również korporacja, w której dochodzi do tego zjawiska. Są to między innymi:

• Spadek produktywności – pracownicy będący ofiarami mobbingu często nie są w stanie pracować z pełną wydajnością, co bezpośrednio wpływa na wyniki firmy.
• Zwiększona rotacja pracowników – wysoki poziom mobbingu może prowadzić do odejścia cennych pracowników, co generuje dodatkowe koszty związane z rekrutacją i szkoleniem nowych osób.
• Zła atmosfera w pracy – mobbing wpływa na relacje między pracownikami, tworząc podziały, napięcia i konflikty w zespole.
• Ryzyko postępowań sądowych – pracownicy doświadczający mobbingu mogą skierować sprawę do sądu, co zapewne wygeneruje koszty prawne i negatywnie wpłynie na wizerunek firmy.
• Pogorszenie wizerunku firmy – wiedza o przypadkach mobbingu w firmie może negatywnie wpłynąć na jej reputację wśród potencjalnych klientów, partnerów czy przyszłych pracowników.

Gdzie zgłosić mobbing w pracy?

Kiedy pracownik doświadcza mobbingu, kluczowe jest szybkie i skuteczne działanie w odpowiedzi na niepożądane zachowania. W wielu przypadkach ofiary czują się bezsilne i nie wiedzą, do kogo się zwrócić. Dlatego warto wiedzieć, gdzie zgłosić mobbing w pracy.

W pierwszej kolejności najlepiej zgłosić sprawę swojemu przełożonemu, jeżeli ten nie jest stroną w sprawie. Wielu managerów jest przeszkolonych w zakresie rozwiązywania konfliktów i może podjąć odpowiednie kroki, aby zatrzymać nieodpowiednie zachowania. Jeśli nie jest to możliwe, albo problem dotyczy bezpośredniego przełożonego, warto zwrócić się do szefostwa wyższego rzędu. Może ono mieć większy autorytet i zasoby, aby rozwiązać problem.

Dział HR w firmie jest kolejnym miejscem, w którym można zgłosić mobbing w pracy. Osoby pracujące w dziale HR są przeszkolone w zakresie rozwiązywania problemów pracowniczych i mają dostęp do procedur i narzędzi niezbędnych do badania i rozwiązania kwestii związanych z mobbingiem. Dział HR może również doradzić, jakie kroki należy podjąć i jakie prawa chronią pracownika.

W sytuacjach, gdy żadne z powyższych rozwiązań nie przynosi rezultatów lub gdy mobbing jest szczególnie dotkliwy, pracownik może rozważyć zgłoszenie sprawy bezpośrednio do sądu pracy. Polskie prawo chroni pracowników przed mobbingiem, a sąd może nakazać przeprowadzenie dochodzenia, wypłatę odszkodowania lub podjęcie innych działań w celu zatrzymania mobbingu.

Jak udowodnić mobbing?

Udowodnienie mobbingu w miejscu pracy jest kluczowe zarówno dla ochrony praw pracownika, jak i dla zapewnienia, że sprawcy będą pociągnięci do odpowiedzialności. Jednak jak udowodnić mobbing w pracy? Oto kilka wskazówek:

1. Dokumentuj wszystko: Zawsze warto prowadzić dokładne notatki dotyczące każdego incydentu, który uważasz za przejaw mobbingu. Zapamiętaj daty, godziny, miejsca, osoby obecne podczas zdarzenia oraz dokładny opis sytuacji.

2. Zebranie świadków: Jeśli są osoby, które były świadkami mobbingu, poproś je o złożenie pisemnych oświadczeń. Ich zeznania mogą okazać się kluczowe dla pomyślnego rozwiązania sprawy.

3. Zachowuj wszelką korespondencję: E-maile, wiadomości tekstowe, notatki lub inne formy korespondencji mogą być dowodem na nieodpowiednie zachowanie. Nawet jeśli początkowo coś wydaje się mało istotne, może okazać się kluczowe w dalszej części procesu.

4. Zwróć się do działu HR: Zgłoszenie sprawy działowi HR to nie tylko sposób na rozwiązanie problemu wewnętrznie, ale również na oficjalne udokumentowanie problemu w firmie.

5. Eksperci i specjaliści: W niektórych przypadkach warto zwrócić się o pomoc do psychologa lub innego specjalisty, który może potwierdzić negatywny wpływ mobbingu na zdrowie psychiczne ofiary.

Odszkodowanie i kary za mobbing w pracy

Kwestia mobbingu w miejscu pracy była w ostatnich latach przedmiotem wielu dyskusji, które doprowadził do znaczących zmian w polskim Kodeksie Pracy. Nowe przepisy weszły w życie 7 września 2019 roku. Zgodnie z nowelizacją, zawartą w 943 § 4 Kodeksu Pracy, prawo do odszkodowania zyskały także osoby, które mimo doświadczenia mobbingu, nie zdecydowały się na rozwiązanie umowy o pracę. Poprzednie regulacje prawne były bardziej restrykcyjne. Odszkodowanie za mobbing przysługiwało wyłącznie pracownikom, którzy z tego powodu postanowili zakończyć stosunek pracy.

Dawny stan rzeczy niewątpliwie był niesprawiedliwy, zwłaszcza dla tych, którzy mimo trudności w miejscu pracy, nie mogli sobie pozwolić na rezygnację z zatrudnienia, na przykład ze względu na konieczność utrzymania rodziny. Co więcej, istniały przypadki, gdy pracodawcy, przewidując odejście mobbingowanego pracownika, podejmowali decyzję o rozwiązaniu umowy przed nim, pozbawiając go w ten sposób prawa do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.

W Polsce wysokość odszkodowania za mobbing jest ustalana indywidualnie na podstawie oceny skali krzywdy. Może wynieść od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Niemniej zgodnie ze wspomnianą już wcześniej nowelizacją ustawy, rekompensata nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę. W roku 2023 wynosiło ono 3.490,00 zł brutto. Dodatkowo, jeśli z powodu mobbingu pracownik doznał uszczerbku na zdrowiu, ma prawo żądać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Odszkodowanie to może dotyczyć także strat materialnych.

Konsekwencją mobbingu może być również kara dyscyplinarna dla sprawcy. Sprawca mobbingu może otrzymać upomnienie lub naganę, ale też zostać zwolniony dyscyplinarnie. W skrajnych przypadkach, gdy mobbing był wyjątkowo intensywny i agresywny, możliwe jest ubieganie się o odszkodowanie poprzez powództwo cywilne.

Jak się przed bronić przed mobbingiem? Sposoby na przeciwdziałanie

Skuteczne przeciwdziałanie mobbingowi wymaga zaangażowania zarówno ze strony pracodawców, jak i pracowników. Sprawdź, jak się bronić przed mobbingiem w pracy:

• Szkolenia antymobbingowe: Regularne organizowanie warsztatów i szkoleń dla pracowników może pomóc w zrozumieniu, jakie zachowania są nieakceptowalne i jakie są konsekwencje mobbingu. Edukacja w tym zakresie to pierwszy krok do eliminacji problemu.

• Kodeks postępowania: Wprowadzenie jasnych zasad postępowania w miejscu pracy oraz mechanizmów reagowania na przypadki mobbingu stanowi skuteczną barierę dla potencjalnych sprawców i daje ofiarom poczucie bezpieczeństwa.

• Wsparcie psychologiczne: Dostęp do wsparcia psychologicznego dla ofiar mobbingu jest niezwykle ważny. Wsparcie specjalisty może pomóc pracownikowi uporać się z negatywnymi skutkami mobbingu, a także znaleźć sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją. Często dodaje też odwagi do tego, aby zgłosić problem odpowiednim organom.

• Anonimowe kanały zgłaszania: Zapewnienie pracownikom możliwości anonimowego zgłaszania przypadków mobbingu zachęci ofiary i świadków do dzielenia się informacjami, które mogą być kluczowe dla rozwiązania problemu.

• Regularne audyty: Przeprowadzanie regularnych audytów dotyczących kultury pracy i atmosfery w zespole może pomóc we wczesnym wykrywaniu sytuacji ryzykownych i zapobieganiu mobbingowi.

Mobbing w miejscu pracy to poważne zagrożenie, które wpływa nie tylko na samopoczucie i zdrowie pracownika, ale również na całą organizację. Niestety, mimo coraz większej świadomości społecznej, wciąż zbyt wiele osób doświadcza tego zjawiska w codziennej pracy. Dlatego kluczowe jest nie tylko identyfikowanie i przeciwdziałanie mobbingowi, ale również kształtowanie kultury organizacyjnej opartej na szacunku, współpracy i otwartości. Tylko w ten sposób możemy tworzyć zdrowe i produktywne środowisko pracy, które chroni swoich pracowników przed szkodliwymi działaniami innych.